عراق با نام رسمی جمهوری عراق (به عربی: الجمهوریة العراقیة) (به کردی: کۆماری عێراق) کشوری در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت عراق شهر بغداد است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایهاست. عراق در منطقه جنوب خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشهور دجله و فرات که منشأ تمدنهای باستانی میانرودان (بینالنهرین) در طول تاریخ کهن این کشورند از شمال کشور به جنوب آن روان هستند و با پیوستن به رود کارون، اروندرود را تشکیل میدهند و به خلیج فارس میریزند.
گستره عراق ۴۳۸،۳۱۷ کیلومتر مربع (۵۸ام، حدود یک چهارم ایران) است. بیشتر سرزمین عراق پست و هموار و گرمسیری است. غرب عراق کویر است و شرق آن جلگههای حاصلخیز. ولی بخشی از کردستان عراق (شمال خاور) کوهستانی و سردسیر میباشد. همچنین عراق یکی از بزرگترین کشورهای دارای منابع نفت میباشد. این کشور دارای ۱۴۳ میلیارد بشکه ذخایر تاییدشدهٔ نفتی میباشد.۱
عراق با ۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ نفر (آمار ژوئیه ۲۰۱۴) جمعیت چهلمین کشور پرجمعیت دنیا است.۲ عربها ۷۵٪-۸۰٪، کردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنانان، آشوریان و غیره حدود ۵٪ از جمعیت عراق را تشکیل میدهند.۳ همچنین حدود ۶۰٪-۶۵٪ درصد مردم عراق شیعه، ۳۲٪-۳۷٪ درصد سنی و ۳ درصد مسیحی و پیروان سایر ادیان هستند. عراق محل زندگی و دفن ۶ امام شیعه است و شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا زیارتگاه شیعیان جهان است.
عراق دارای تمدن و فرهنگ دیرینه و پرباری است. سومریان، اکدیها و آشوریها نخستین تمدنهای باستانی عراق را چند هزار سال پیش از میلاد بنیاد نهادند. پس از آن این منطقه بخشی از قلمرو هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، و امپراتوری روم بود. پس از سرنگونی امویان و ظهور عباسیان پایتخت خلافت اسلامی از شام به عراق (شهر بغداد) منتقل شد.۴ بعدها این حکومت با حمله مغولان سقوط کرد. از میانه سده دهم تا پایان سده سیزدهم هجری خورشیدی، عراق بارها میان ایران و عثمانی دست به دست شد. عراق در سال ۱۲۹۸ (۱۹۱۹) به سرپرستی بریتانیا درآمد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) استقلال یافت.
بخش زیادی از مرزهای نوین عراق توسط جامعهی ملل در سال ۱۲۹۹ (۱۹۲۰) پس از تقسیم امپراتوری عثمانی بر اساس معاهده سور تعیین شد. در این زمان عراق تحت قیمومت پادشاهی متحد بریتانیا در آمد. در سال ۱۳۰۰ (۱۹۲۱) پادشاهی عراق تشکیل شد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) این حکومت از بریتانیا استقلال یافت. در ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) این پادشاهی ساقط شد و جمهوری عراق تاسیس گشت. عراق از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) تا ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) توسط حزب سوسیالیست بعث عراق اداره میشد. پس از حملهی ایالات متحده و متحدانش به عراق، حکومت حزب بعثِ صدام حسین برچیده شد و نظام چندحزبی پارلمانی در این کشور برقرار شد. آمریکاییها در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) از عراق خارج شدند اما پیکارجویان به جنگ ادامه دادند. بعدها با سرریز شدن جنگ داخلی سوریه به عراق، درگیریها بسیار شدت گرفت.
حکومتهای متوالی عراق از آغاز تأسیس عراق جدید در ۱۹۲۱ همسان کشورهای همسایه در پی ایجاد هویتی ناسیونالیستی برای آن بر پایه قومیت عربی بر آمدند. این شیوه در عراق ناکام ماند و تنها به گرایشهای جداییطلبانه اقوام غیر عرب و سرکوب یا اخراج شووینیستی آنان انجامید.۵
نوشتار اصلی: آب و هوای عراق
آب و هوای کشور (به جز شمال) عمدتاً صحرایی است با زمستانهای خنک و گاه سرد و تابستانهای خشک و گرم و آفتابی. دمای هوا در تابستان در بیشتر جاهای این کشور به ۴۰ درجه سانتیگراد و در برخی مناطق به ۴۸ درجه میرسد. دمای هوا به ندرت در زمستان بالای ۲۱ درجه میرود و در شرایط سخت بین ۱۵ تا ۱۹ درجه و در شبها تا حد ۲ تا ۵ درجه قرار میگیرد. مناطق کوهستانی شمال اغلب از زمستانهای سرد با بارش برف و باران برخوردار است که گاهی موجب طغیان رودخانهها میشود. به طور معمول بارندگی در این کشور کم است. در بیشتر مناطق سالانه کمتر از ۲۵۰ میلیلیتر بارش وجود دارد. این بارشها هم بیشتر در زمستان رخ میدهد. بارانهای تابستانی به جز در شمال بسیار به ندرت اتفاق میافتند.
حکومت و سیاست
نقشه سیاسی عراق
نوشتار اصلی: رئیس دولت عراق
نوشتار(های) وابسته: فهرست احزاب در عراق
دولت فدرال عراق تحت قانون اساسی فعلی به شکل یک جمهوری فدرالی دموکراتیک پارلمانی اسلامی تعریف میشود. دولت فدرال مشتمل بر قوای مجریه، مقننه و قضاییه و کمیسیونهای مستقل متعدد دیگر است. جدای از دولت فدرال مناطق (مشتمل بر چند استان)، استانها و بخشهایی وجود دارند که طبق قانون دارای اختیاراتی هستند.
ائتلاف ملی عراق بزرگترین گروه شیعهی مجلس این کشور است که با ادغام ائتلاف دولت قانون تحت رهبری نخستوزیر نوری المالکی و ائتلاف ملی عراق ایجاد شد.۹۱ ائتلاف میهنی عراق توسط ایاد علاوی رهبری میشود؛ فردی سکولار شیعه که مورد حمایت گستردهی سنیها قرار دارد. این حزب رویکردهای ضدجداییطلبانهی استوارتری نسبت به رقبای خود دارد.۹۱ در لیست کردستان دو حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی و اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی غلبه دارند. هر دو حزب سکولار هستند و دارای روابط نزدیک با غرب میباشند.۹۱
بنابر شاخص شکنندگی کشورها، عراق در سال ۲۰۱۰ هفتمین کشور بیثبات از لحاظ سیاسی بوده است.۹۲۹۳ تمرکز قدرت در دست نخستوزیر نوری المالکی و افزایش فشار روی اپوزیسیون باعث بروز نگرانیهایی پیرامون آیندهی حقوق سیاسی در این کشور شد.۹۴ با این وجود این کشور در سال ۲۰۱۳ پیشرفت کرده و به رتبهی ۱۱ام رسید.۹۵ در مرداد ۱۳۹۳ مالکی از قدرت کناره گرفت. او در ۲۳ مرداد ۱۳۹۳ اعلام کرد که کنار میایستد تا حیدر العبادی که چند روز قبل توسط رئیسجمهور فواد معصوم نامزد شده بود قدرت را در دست گیرد. تا آن زمان مالکی به قدرت تکیه زده بود و از دادگاه فدرال خواسته بود تا نامزدی رئیسجمهور را وتو کند زیرا خلاف قانون اساسی است.۹۶
از زمان تشکیل منطقهی پرواز ممنوع بعد از جنگ خلیج کردها برای خود منطقهی خودمختار به وجود آوردند. این مساله تا به حال باعث بروز تنشهایی با ترکیه شده است.
قانون
مجلس نمایندگان عراق
نوشتار اصلی: قانون در عراق
قانون اساسی عراق در مهرماه ۱۳۸۴ طی یک رفراندوم با اکثریت ۷۸ درصدی به تصویب رسید. این درصد در مناطق مختلف اختلاف فاحشی داشت.۹۷ شیعیان و کردها از قانون اساسی جدید حمایت میکردند اما اعراب سنی آن را رد کردند. نخستین انتخابات سراسری پارلمانی طبق این قانون اساسی در ۲۴ آذر ۱۳۸۴ برگزار شد. تمام گروههای قومیتی از جمله اقلیتهای آشوری و ترکمن در این انتخابات شرکت کردند.
قانون شمارهی ۱۸۸ مصوب ۱۳۳۸ (قانون احوال شخصیه)۹۸ اختیار چند همسر را بسیار سخت کرده، حضانت کودک را بعد از طلاق به مادر داده و ازدواج زیر ۱۶ سال را ممنوع کرده است.۹۹ اسلام به عنوان منبعی رسمی برای قانونگذاری در ماده اول قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است.۱۰۰ عراق دادگاههای اسلامی ندارد اما دادگاههای مدنی از فقه اسلامی برای رسیدگی به احوالات شخصیه نظیر ازدواج و طلاق استفاده میکنند. از سال ۱۳۷۴ عراق از شریعت اسلام برای جزای بزههای جنایی استفاده کرد.۱۰۱ این قانون بنابر قانون مدنی فرانسه و تفاسیر سنی و شیعی (جعفری) از اسلام میباشد.۱۰۲
پل برمر حاکم موقت عراق در سال ۱۳۸۳ اعلام کرد که هر گونه پیشنویس قانون اساسی که مبتنی بر اسلام باشد را رد خواهد کرد.۱۰۳ این سخن بسیاری از روحانیون شیعی را خشمگین ساخت.۱۰۴ در نتیجه ایالات متحده در ۱۳۸۴ از موضع خود دست کشید و با نقش دین اسلام در قانون اساسی موافقت کرد تا بنبستی که در نگارش متن پیشنویس ایجاد شده بود پایان گیرد.۱۰۵
قانون جزای عراق، قانون حقوقی این کشور است.
نیروهای مسلح
ارتش عراق، سربازان لشکر هشتم در ۲۳ دی ماه ۱۳۸۷
نوشتار اصلی: نیروهای مسلح عراق
نیروهای مسلح عراق تحت فرمان وزارت کشور و وزارت دفاع کار میکنند. همچنین بخشی از این نیروها با عنوان نیروی عملیاتهای ویژه با هدایت دفتر مقابله با تروریسم تحت نظر مستقیم نخستوزیر فعالیت دارند. نیروهای وزارت دفاع عبارتند از نیروی زمینی، نیروی هوایی و نیروی دریایی. پیشمرگه نیروی مسلح دیگری است که تحت فرمان حکومت اقلیم کردستان عراق است. دولت محلی و دولت مرکزی بر سر میزان فرمانبری این نیرو از بغداد اختلاف نظر دارند.۱۰۶
نیروی زمینی عراق نیرویی ضدشورش است که تا آبان ۱۳۸۸ دارای ۱۴ لشکر بود و هر لشکر از ۴ تیپ تشکیل یافتهبود.۱۰۷ این نیرو را مهمترین عنصر در درگیریهای ضدشورشی توصیف میکنند.۱۰۸ تیپهای پیادهی سبک دارای سلاحهای کوچک، مسلسل، آرپیجی، لباس ضدگلوله و خودروهای زرهی سبک هستند. تیپهای پیادهی مکانیزه مسلح به تانکهای اصلی میدان نبرد تی ۵۴/۵۵ و خودرو جنگی پیادهنظام مدل بیامپی-۱ میباشند.۱۰۸ در میانههای سال ۱۳۸۷ مشکلات مربوط به نگهداری و تامین تجهیزات در این نیروها بروز کرد.۱۰۹
آماج نیروی هوایی عراق پشتیبانی از نیروهای زمینی، شناسایی و ترابری یگانها است. دو اسکادران شناسایی از هواپیماهای سبک استفاده میکنند. سه اسکادران بالگرد برای انتقال نیروها و یک اسکادران ترابری از هواپیمای سی-۱۳۰ برای انتقال نیرو، تجهیزات و آماد استفاده میکند. پرسنل این نیرو هماکنون حدود ۳۰۰۰ نفر است. طبق برنامه قرار است تعداد این نیروها تا سال ۱۳۹۷ به ۱۸۰۰۰ نفر و ۵۵۰ پرنده برسد.۱۰۸
نیروی دریایی عراق نیرویی کوچک است و از ۵۰۰۰ افسر و ملوان که از میان آنها ۸۰۰ نفر تفنگدار دریایی هستند تشکیل یافته. آماج این نیروها حفاظت از خط ساحلی و راهآبهای سرزمینی در مقابل نفوذ شورشیان است. همچنین این نیرو موظف به مراقبت از سکوهای نفتی فراساحل عراق است.۱۱۰
روابط خارجی
حیدر عبادی نخستوزیر عراق و جان کری وزیر امور خارجه آمریکا، مورخ ۱۲ آذر ۱۳۹۳
نوشتار اصلی: روابط خارجی عراق
عراق و ایالات متحده در ۲۷ آبان ۱۳۸۷ اقدام به امضای موافقتنامه وضعیت نیروها کردند. ۱۱۱این موافقتنامه بخشی از موافقتنامهی وسیعترِ چارچوب راهبردی تلقی میشود.۱۱۲ در بخشی از این موافقتنامه آمده است «دولت عراق خواستار آن است» که نیروهای ایالات متحده به طور موقت در عراق بمانند تا «امنیت و ثبات را حفظ کنند». نیروهای آمریکایی طبق این موافقتنامه هنگامی که در پایگاههای خود نیستند یا به ماموریت رفتهاند تحت حوزهی قضایی عراق قرار میگیرند.
عراق در ۲۴ بهمن ۱۳۸۷ رسماً ۱۸۶مین به عضویت کنوانسیون بینالمللی منع جنگافزارهای شیمیایی درآمد. این کشور بر اساس مفاد این پیمان، به عنوان عضوی تلقی میشود که میزان سلاحهای شیمیایی خود را اعلام کرده است. از آن جا که عراق خیلی دیر به این کنوانسیون پیوسته است، از شمول کشورهایی که در جدول زمانی نابودی سلاحهای شیمیایی قرار دارند خارج است.۱۱۳
روابط ایران و عراق با تشکیل دولت جدید عراق در سال ۱۳۸۴ تا بالاترین حد افزایش پیدا کرد. نخستوزیر نوری المالکی و جلال طالبانی بارها از ایران دیدن کردند تا همکاریهای دوجانبه در تمام زمینهها بین دو کشور افزایش یابد. روابط بعد از مالکی نیز همچنان خوب تلقی میشود.
روابط عراق و ترکیه پرتنش است که دلیل اصلی آن حکومت اقلیم کردستان میباشد.۱۱۴ در مهر ۱۳۹۰ پارلمان ترکیه قانونی را تصحیح کرد که طبق آن نیروهای ترکیه میتوانند برای تعقیب شورشیان کرد وارد عراق شوند.۱۱۵
حقوق بشر
نوشتار اصلی: حقوق بشر در عراق
روابط بین حکومت عراق و جمعیت کُرد این کشور در دهههای گذشته تلخ بوده است بویژه آنکه کشتارهای صدام حسین در دهه ۱۹۸۰ ضربات سنگینی به این مردم وارد آورد. بعد از قیامهایی که در دههی ۹۰ میلادی در عراق رخ داد بسیاری از کردها از سکونتگاههای خود فرار کردند و سازمان ملل منطقهی پرواز ممنوع در شمال عراق تشکیل داد تا از ادامهی درگیریها ممانعت به عمل آورد. با این وجود بعد از سقوط رژیم بعث و استقرار نظام جدید پیشرفت زیادی در این روابط ایجاد شد به طوری که نخستین رئیسجمهور کرد به نام جلال طالبانی در سال ۱۳۸۴ در عراق به قدرت رسید. همچنین بر اساس مادهی ۴ قانون اساسی جدید عراق زبان کردی در کنار زبان عربی یکی از زبانهای رسمی این کشور به شمار میرود.
حقوق دگرباشان جنسی در عراق محدود مانده است. هر چند از این عمل جرمزدایی شده اما همجنسگرایی همچنان در فرهنگ عراق قبیح تلقی میشود.۱۱۶ مضروب کردن افراد به دلیل هویت و میل جنسی در این کشور امری غیرعادی نیست و معمولاً تحت عنوان دفاع از ناموس خانواده توجیه میشود.۱۱۷ افرادی که لباس و مدل موی بارز غربی داشته باشند ممکن است دچار سرنوشت مشابه همجنسگرایان شوند. مقالهای که در وبگاه بیبیسی همراه با مصاحبه با همجنسگرایان و تغییرجنسدادهها در سال ۱۳۸۸ منتشر شد مدعی است دگرباشان جنسی در زمان حکومت صدام حسین با خشونت کمتری مواجه بودند.۱۱۸
تقسیمات کشوری
نقشه تقسیمات کشوری عراق
نوشتارهای اصلی: استانهای عراق و شهرستانهای عراق
عراق دارای هجده استان (به عربی: محافظة) (به کردی: پارێزگا) میباشد. هر استان به چند شهرستان (به عربی: قضاء) تقسیم شده است. کردستان عراق تنها ناحیهی تعریفشده در قانون عراق است که برای خود دولت و ارتش نیمهرسمی به نام پیشمرگه دارد.
۱. بغداد
۲. صلاحالدین
۳. دیاله
۴. واسط
۵. میسان
۶. بصره
۷. ذیقار
۸. مثنی
۹. قادسیه
۱۰. بابل
۱۱. کربلا
۱۲. نجف
۱۳. انبار
۱۴. نینوا
۱۵. دهوک
۱۶. اربیل
۱۷. کرکوک
۱۸. سلیمانیه
در ۲۵ اسفند ۱۳۹۲ مسعود بارزانی بخشنامهای برای تبدیل شهرستان حلبچه به استان ابلاغ کرد.
